به عقب‌نگریستنِ اورفئوس
بختیار علی، نویسندة کرد عراقی، رفته‌رفته دارد به یکی از مهم‌ترین چهره‌های ادبی سال‌های اخیر خاورمیانه میان کتابخوانان ایران تبدیل می‌شود. تا سال‌ها وقتی از ادبیات معاصر کردی در ایران سخن به میان می‌آمد، همة سرها به سمت شیرکو بیکس، شاعر نامدار کردستان عراق، برمی‌گشت. حالا با ظهور بختیار علی در یک دهة گذشته می‌توان گفت شیرکو بیکس از تنهایی بیرون آمده است. در کمتر از یک دهه تعداد پرشماری از آثار بختیار علی به فارسی ترجمه و بخش عمده‌ای از این ترجمه‌ها از سوی انتشارات افراز روانة بازار کتاب شده است. گرچه آقای نویسنده را بیشتر با رمانِ ستایش‌شدة «آخرین انار دنیا» به ترجمة آرش سنجابی می‌شناسند، اما ترجمة رمان‌های دیگری از او نیز همچون «عمویم جمشیدخان، مردی که باد همواره او را با خود می‌برد»، «مرگ تک‌فرزند دوم»، «غزل نویس و باغ‌های خیال» و «ابرهای دانیال» از سوی انتشارات افراز نشر یافته است. البته این پایان ماجرای حضور این نویسندة برجستة کرد در بازار کتاب ایران نیست. «به‌عقب نگریستن اورفئوس» که اخیراً با ترجمة سردار محمدی و به‌همت انتشارات افراز منتشر شده، ما را با وجوه دیگری از شخصیتِ فرهنگی بختیار علی آشنا می‌کند. این کتاب مجموعه‌ای است از 22مقاله که در آنها به تحلیل مسائل ادبی و هنری در ترازی بین‌المللی و تاریخی جهانی پرداخته شده است. خواندن این کتاب به مخاطب ایرانی نشان می‌دهد بختیار علی صرفاً نویسنده‌ای نیست که از تخیلی مثال‌زدنی و احترام‌برانگیز برخوردار باشد و در نگارش رمان‌های خود تنها و تنها به این تخیل تکیه کند، بلکه در عین حال متکی است به مطالعات گسترده‌ای که در فلسفه، ادبیات و هنر داشته است. عنوان کتاب، «به‌عقب نگریستن اورفئوس»، به خودی خود گواه آن است که بختیار علی به چه افق‌های دوردستی در مقالات و تحلیل‌های خود خیره شده است. نکتة انکارناشدنی در این میان این است که نویسنده می‌کوشد با ساده‌گی هرچه تمام‌تر مسائلی پیچیده و بعضاً دشوار را با مخاطبان خود در میان بگذارد. خوانندة کتاب هیچ‌گاه برای فهم چیزی که در حال خواندن آن است، به زحمت نمی‌افتد، اما هیچ بعید نیست هر صفحه را که ورق می‌زند، مدام شگفتی بیشتری به او دست بدهد از وسعت دید و مطالعات گستردة نویسنده‌ای که تاکنون او را تنها با رمان‌هایش می‌شناخته است. دربارة ابهامات سادگی، راز سکوت میمون، دربارة راز «راز»، حکومت و رازهای آن، در بیمارستان واقعیت، انواع خواننده (مخاطب)، انتقاد از درخت، در انتظار بربرها، رمان‌نویس و مسئلة حقیقت، دربارة ادبیات پرواز، ترس از داستایوسکی، پل والری، مایستر اکهارت، به‌عقب نگریستن اورفئوس، مسئلة مدرنیته و سنت در آثار اورهان پاموک، از نفرت تا بی‌توجهی، کارلوس رویز زافون و بازی فرشته، در میان «هگل» و «کییرکگارد»، نبرد تصویر و واقعیت، نویسنده و عروسک‌ها، استاد/شاگرد، و مسئلة تکامل در دین و فلسفه، عناوین مقالاتی هستند که در این کتاب گردهم آمده است. در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «در افسانه‌های یونانی، در کنار سیزیف، پرومته و نارسیس، افسانة اورفئوس برای من زیباتر از دیگر افسانه‌هاست. در طول تاریخ، اروفئوس قرابت نزدیکی با ماهیت شاعران و موسیقی‌دانان داشته است. هرگز نبوده که انسان شاعر یا نوازنده‌ای واقعی باشد و اورفئوس را نشناسد. اورفئوس به نوعی جدّ تمامی ماست. سمبل آن تصویر ایدئال و ابدی است که درباره هنرمند بزرگ داریم. او هر سه اصل رمانتیکی، خیال‌برانگیز و جاودان هنرمندان را در خود جمع کرده است: نبوغ، عشق و شهادت.»
